Tekstproblemen voor doven en slechthorenden op internet

Ik kan maar beter gewoon eerlijk zijn; het was mijn simpele en
naïeve veronderstelling dat een doof of slechthorend persoon weinig
problemen ervaarde met internet, behalve met video’s. Ondertiteltje
er aan toevoegen en het probleem zou moeten zijn opgelost. Totdat
ik enige tijd geleden sprak met de vader van een dove jongen, over
de complexiteiten van internet voor doven en slechthorenden.

Van technisch naar begrijpend lezen
Op de basisschool, in groep 3 (we weten het allemaal nog goed…)
leren we allemaal technisch lezen. Bij technisch lezen gaat het om
het begrip van klanken, het rusten bij komma’s, het op de juiste
manier begrijpen van leestekens en zinsopbouw. Uiteindelijk
betekent het dat je snapt hoe tekst is opgebouwd, en hoe je het
moet lezen.

Begrijpend lezen is eigenlijk de volgende stap. Hierbij is de
woordenschat leidend, en het vermogen tot tekstinterpretatie de
doelstelling; of je bijvoorbeeld spreekwoorden herkent,
beeldspraken inziet en metaforen kunt begrijpen. Dergelijke
taalwijsheid komt gelukkig met de jaren voor de meeste mensen, met
uitzondering van de
Nederlanders die 1 op 1 gaan vertalen, en de gekste
zinsnedes bedenken in het Engels. Zoals bijvoorbeeld “I do not want
to fall with the door in house”. Wat overigens in het Nederlands al
een gekke zin is. Laat staan voor iemand die doof of slechthorend
is. Maar hoe komt dat?

‘Laten we die plannen nog even in de koelkast
zetten’
De oorsprong van het spreekwoord ‘met de deur in de huis vallen’
heeft immers niets te maken met de tegenwoordige betekenis, en dat
geldt feitelijk voor alle spreekwoorden. Vroeger betekende het
simpelweg binnenstappen zonder te kloppen, tegenwoordig betekent
het dat je direct zegt wat je op je hart draagt. Of nee, je draagt
het niet op je hart, want dat is weer beeldspraak. Ehm…het betekent
dat je direct zegt wat je wilt zeggen zonder er omheen te draaien.
Of nouja, omheen draaien…enfin, je begrijpt wat ik bedoel.
Toch?

Ander voorbeeld: als een doof geboren persoon in jouw tekst
leest dat je de plannen in de koelkast zult zetten, dan
interpreteert hij of zij dit letterlijk. Door het gebrek aan
sociale taalomgang heeft hij of zij namelijk nooit geleerd wat de
beeldspraak van deze uitdrukking is, dus wordt het letterlijk
aangenomen. Het is dus het beste om zo concreet en helder mogelijk
te formuleren wat je bedoelt met je tekst, en daarbij geen
metaforen, beeldspraak of spreekwoorden te gebruiken. Dat heeft
uiteraard niet alleen effect voor doven en slechthorenden, maar
maakt het voor iedereen prettiger te lezen. Denk bijvoorbeeld aan
laaggeletterden. Aan de andere kant loop (figuurlijk) je het risico
dat je tekst wat saaier wordt, maar dat is aan de taalvirtuozen om
te corrigeren.

Leesniveau toetstool
Voor mijn kindje (figuurlijk) ‘Microsoft Kleed je site
uit’, wat ik heb ontwikkeld bij Microsoft, hebben we in de
laatste aanpassingsronde een functie toegevoegd waarmee je het
leesniveau van een pagina kunt laten waarderen conform de europese
leesniveau’s. Je krijgt dan een waardering terug in de vorm van
bijvoorbeeld B1/B2, wat betekent dat het een goede, gemiddelde
tekst is die de meeste Nederlanders goed begrijpen. Daarnaast geven
we een woordenlijst terug met woorden die ofwel niet zijn herkend
ofwel de tekst complexer maken. Door die woorden aan te passen kun
je dus het leesniveau verlagen en de tekst toegankelijker maken
voor meer mensen.

Wat echter niet eenvoudig wiskundig te berekenen blijkt, is het
aantal metaforen, beeldspraken en spreekwoorden in zo een tekst.
Wellicht dat we daar in de toekomst nog wel mee aan de slag gaan,
maar op dit moment kun je de tekst het beste gewoon zo eenvoudiger
en concreet mogelijk houden. Dan kunnen wij dit plan nog even in de
koelkast zetten, oké? 

Jeroen Hulscher.